Historia Carmerau wg kroniki szkolnej

W archiwum w Opolu znajduje się kronika szkoły w Carmerau/Spóroku. Szkoła w Carmerau została założona w 1809 roku w domu przeznaczonym dla gminnego pasterza bydła. Ale to inna historia.

Co ciekawe, kronika szkolna opisuje nie tylko wydarzenia ważne dla szkoły, ale także zawiera opis historii kolonii Carmerau [poniżej pierwsza strona].

Oto jej wycinek:

„Carmerau

Powiat opolski i strzelecki

Założenie

Kolonia Carmerau, w języku polskim Spórok zwana, została założona wkrótce po zakończeniu wojny siedmioletniej [wojna Austrii z Prusami, między innymi o zajęty wcześniej przez Prusy Śląsk] przez Fryderyka Wielkiego króla Prus, a jako że kolonia ta częściowo znajdowała się na terenach majątku strzeleckiego, podzielono ją na pół, tak że północną część przydzielono majątkowi strzeleckiemu a południową Królewskiemu Urzędowi w Opolu. Podział podobno nie przebiegał sprawnie i szybko, z tego powodu krążyła legenda, że kolonia nazywała się „Spórok“ od słowa „spór”.

Nazwa

Jednakże polska nazwa kolonii Sporok pochodzi od nazwy ostępu leśnego „Sporne”, w którym założono kolonię. [więcej na temat procedur zakładania ówczesnych kolonii tutaj]. Niemiecka nazwa Carmerau pochodzi od Johanna Heinricha Kasimira hrabiego Carmera urodzonego dnia 29 grudnia w wówczas należącym do palatynatu reńskiego mieście Kreuznach. W roku 1749 wstąpił Carmer do pruskiej służby państwowej. W roku 1750 został radcą rządowym w Opolu, dyrektorem w 1751 roku a w 1763 roku prezydentem rządu we Wrocławiu, w roku 1768 ministrem sprawiedliwości i prezydentem wszystkich rządów na Śląsku, w 1779 wielkim kanclerzem. W roku 1788 wycofał się z życia publicznego na swój majątek w Ryczeniu koło Głogowa. Król Fryderyk Wilhelm II. nadał mu tytuł hrabiowski. Carmer zmarł 23 maja 1801 roku.

Pierwsze akty nadania własności dla kolonistów miały te same brzmienie, jak przytaczamy poniżej:

[pełna treść aktu nadania własności dla posesji 11 znajduje się tutaj]

„Po tym, jak Najwyższa Królewska Izba Wojny i Domen we Wrocławiu ustanowiła nową kolonię z 20-toma posesjami w lesie krasiejowskim, w ostoi zwanej Sporne, której to kolonii nadano nazwę Camerau, i obsadziła ją obcokrajowcami narodowości niemieckiej, podzielonej w wyniku recesu granicznego założonego przez hrabiego Colonnę w Strzelcach Opolskich dnia 9 listopada 1775 i potwierdzonego 10 lutego 1776 przez Królewską Izbę Wojny i Domen, w ten sposób, że połowa posesji od numeru 1 do 10 przypadła domenie Strzelce Opolskie a druga połowa od numeru 11 do 20 Królewskiemu Urzędowi w Opolu, powołuje na kolonistę N. N. z N. w N. na posesję pod numerem …”. W przypadku posesji 17 był to Florian Koschinski z Budišova na Morawach.  [w przypadku posesji 11 był to Ignatz Weiss z Karniowa na Śląsku Austriackim, a posesji 16 Balthasar Thiel]  

Powyżej pierwsza strona aktu nadania własności dla Ignatza Weissa z Karniowa

Do aktu nadania własności do posesji 17 dla Floriana Koschinskiego dodano § 10, w którym nadaje się koloniście prawo w dwa dni w tygodniu, które leśniczy wyznacza do ścinki drewna, do zbierania leżaniny bez użycia siekiery w lasach królewskich za opłatą 2 groszy 3 fenigów, przy czym drewno zabrania się używać do celów handlowych (dla hut szkła lub potażu itd.).

Akty nadania własności dla 10 kolonistów w Carmerau strzeleckim są wystawione 7 maja 1776 roku [tak późno, bowiem dopiero w 1776 doszło do ugody z hrabią Colonna] i prawie identyczne w brzmieniu z zapisami dla kolonistów w Carmerau królewskim, oprócz kilku zmian i dodatków odnośnie odprowadzania dziesięciny od miodu i zbierania popiołu za wynagrodzeniem 16 krajcarów [waluta] za opolski korzec [jednostka miary].  

Część hrabiowska Carmerau należała wtedy do Philippa hrabiego Colonna von und zu Fels, właściciela gruntów i sędziego majątku Gr. Strehlitz, Tworog, Olschowa, Dzieschowitz, Dziewkowitz i innych.

Pierwsi osadnicy, którzy byli Niemcami z Moraw [jak wspomniano wcześniej, nie tylko z Moraw, ale też Karniowa], otrzymali gotowe domy i obory w konstrukcji szachulcowej zwane „lepionkami” [oryginalny zapis w kronice w języku śląskim].

Drewno uzyskane podczas karczowania lasu pod pola nie mogło być wykorzystane do budowy, więc było gromadzone na polach i palone.

Oprócz samych posesji kolonistów założono następujące działki względnie budynki:

a. dla gminnego pasterza bydła dom (obecnie [czyli w chwili spisywania pierwszych stron kroniki, około roku 1830] znajduje się w tym budynku szkoła) oraz pole o powierzchni 4 mórg. Pole dla gminnego pasterza bydła graniczy od wschodu z działką kolonisty Leopolda Klyszcza, od południa z drogą wiejską, od zachodu z działką chałupnika Franza Koja i królewskim lasem krasiejowskim oraz od północy z tym samym lasem. Ta działka jest wydzierżawiona a zyski z dzierżawy dzieli między sobą 10 kolonistów z Carmerau królewskiego w równych częściach.

[poniżej lokalizacja budynku pierwszej szkoły]

b.  dla gminnego pasterza świń dom oraz pole o powierzchni 1 morgi. Pole dla gminnego pasterza świń jest wydzierżawione a zyski z dzierżawy dostaje urzędujący sołtys z Carmerau hrabiowskiego jako odszkodowanie za nakład pracy.  Dom został sprzedany. Obecnie należy do chałupnika Martina Korek a dokładnie do jego spadkobierców, hipoteka numer 26 dom numer 45 Carmerau hrabiowski.      

c. dla buhaja gminnego działki, które obecnie posiada Wilhelm Bąk. Hipoteka numer 23 dom numer 3 Carmerau królewski. Później do tej posesji przydzielono 1 morgę ziemi, zwaną „sowina”.  

Pierwsi mieszkańcy kolonii byli w ¾ katolikami i około ¼ ewangelikami. Katolicy należeli do parafii Krasiejów, która należała do Szczedrzyka. [ewangelicy należeli do parafii w Ozimku. Analiza ksiąg kościelnych pokazuje, że dzieci z małżeństw mieszanych wyznaniowo chrzczone były w obrządku katolickim, tak więc ilość ewangelików stale malała] Pierwsi właściciele sprzedali wkrótce swoje posesje Niemcom lub Górnoślązakom z okolicy. Jak mówią starzy ludzie, z 20 pierwszych kolonistów tylko 3 pozostało i przekazała swoje majątki dzieciom. [Nie do końca jest to prawdą. Jako właściciele posesji pojawiają się także nowe nazwiska przez wżenienie się. Np. parcela 11 należąca do Carla Weissa, po jego śmierci przeszła na wdowę, a potem na jej dzieci z drugim mężem Sobkiem Lochem pochodzącym z Krasiejowa. Kwestia ta wymaga zbadania w archiwum].   

Np. właściciel hipoteki numer 4 Johann Georg Meisner sprzedał swoją posesję komornikowi Blasiusowi Mrochen z Krasiejowa za 70 talarów wraz ze zbożem na polu za 10 talarów. W umowie spisanej w sądzie wiejskim 5tego czerwca 1783 spisano między innymi: „ A jeżeli między kupcem a kupującym dojdzie do niezgody i zmienią zdanie, oskarżony jako karę ma odpracować w urzędzie dominialnym 6 klastrów, a sołtysowi i sędziom sądu wiejskiego strzeleckiej części Carmerau przekazać 4 garnki wódki i pół achtla piwa, aby oni prawidłowość zgodnie z obowiązkiem atestowali. Spisano Kolonia Carmerau w części strzeleckiej. 5 czerwca 1783. Podpisano Matheas Finke sołtys, sędziowie sądu wiejskiego Martin Müller i Thomas Krautwurst.

Powiększenie gminy

Mniej więcej w okresie od 1800 do 1826 roku założono posesje chałupnicze [działka z domem bez pola] na wschód kolonii, przy drodze do Staniszcz Wielkich. Pierwszymi właścicielami byli zazwyczaj robotnicy lub osoby na służbie majątku pańskiego, którzy za wierną służbę lub z powodu inwalidztwa nabytego na służbie mogli kupić od dominium jedną do czterech mórg ziemi, na których zbudowali dom. W tym samym czasie powstały bielarnie na Ptasim Potoku. W jakiej kolejności powstawały nowe parcele pokazuje kolejność hipotek 11 do 24 w hrabiowskim Carmerau.

Parcele chałupników na Banioku w powiecie opolskim powstały częściowo przed 1825 rokiem, częściowo po. Parcele chałupników w Banioku w powiecie strzeleckim powstały dopiero po roku 1832, najpierw po południowej stronie drogi do Strzelec Wielkich, a potem po północnej. Każda parcela chałupnika miała tylko 24 prętów kwadratowych (1 pręt kwadratowy, niem. Quadratruthe = 18m2) ziemi, reszta była dzierżawiona.

Stan liczbowy w roku 1843

Carmerau Königlich (królewski)	22 domy prywatne mieszkalne	186 mieszkańców	Z tego ewangelicy 22	Niemcy 16
Carmerau Gräflich (hrabiowski)	43 domy prywatne mieszkalne	393 mieszkańców łącznie z Baniokiem	Z tego ewangelicy 27	Niemcy 16

[autorowi chodzi tutaj prawdopodobnie o niemieckojęzycznych mieszkańców, jak pisze Niemcy]

Stan liczbowy w roku 1855

Carmerau Königlich	24 domy prywatne mieszkalne	203 mieszkańców	Z tego ewangelicy 22	Niemcy 8
Carmerau Gräflich	47 domy prywatne mieszkalne	394 mieszkańców łącznie z Baniokiem	Z tego ewangelicy 12	Niemcy 7

Stan liczbowy w roku 1864

Carmerau Königlich	25 domy prywatne mieszkalne	219 mieszkańców	Z tego ewangelicy 20	Niemcy 41
Carmerau Gräflich	47 domy prywatne mieszkalne	415 mieszkańców łącznie z Baniokiem	Z tego ewangelicy 5	Niemcy 81

Stan liczbowy w roku 1867

Carmerau Königlich	25 domy prywatne mieszkalne	228 mieszkańców	Z tego ewangelicy 18	Niemcy 43
Carmerau Gräflich	47 domy prywatne mieszkalne	440 mieszkańców	Z tego ewangelicy 7	Niemcy 87

W tym

Stan bydła wedle dobrowolnych danych:

	źrebięta	konie	woły	krowy	cielęta	Świnie i prosięta	psy	ule
Carmerau Königlich	2	6	3	56	31	15	15	15
Carmerau Gräflich	2	8	1	106	63	31	30	6

Kronika szkoły obejmuje ponad 100 stron chronologicznych wpisów. Transkrypcję i tłumaczenie będę publikować na bieżąco. Jeszcze jedną kwestię warto opisać: skąd przyszli pierwsi koloności i jak się nazywali. Odpowiedź na to dają różne źródła: akta z archiwum w Opolu, księgi kościelnie i portale genealogiczne. Oto zestawienie:

1. Ignatz Weiss kolonista na domu numer 11. Akta archiwalne mówią, że przybył z okolic Karniowa w austriackim śląsku, był Niemcem (wtedy to znaczyło, że był niemieckojęzyczny). On jako pierwszy dostał akt nadania własności dla posesji kolonisty numer 11. Wkrótce na Ptasik Potoku założył też bielarnię. Posesję kupił od niego syn Carl, który jednak zmarł. Wdowa Marianna Kolodziejczyk (pochodząca z Barwinka) wyszła ponownie za Sobka Locha z Krasiejowa. Sobek zmarł, Marianna wyszła ponownie za Mathusa Dlugoscha z Grodziska.
2. Balthasar Thiel, otrzymał posesję kolonisty numer 16. Umiera 1777, wdowa po Balthasarze żeni się potem także z wdowcem Ignatzem Weiss.
3. Posesję kolonisty numer 4 otrzymał Johann Georg Meisner, sprzedał ją komornikowi Blasiusowi Mrochen z Krasiejowa za 70 talarów wraz ze zbożem na polu za 10 talarów.
4. Posesję kolonisty numer 10 posiadał Johann Hahndel
5. Posesję numer 12 posiadał Hanus Georg Gildner a potem wdowa po nim Anna z domu Berger urodzona w Zauchel koło Neu Jitschin. W 1788 kupuje posesję Gottfried Rückert, w 1798 Joseph Bock, syn kolonisty Antona, wspomnianego poniżej. Joseph urodzony jeszcze w Jägerndorf, jest mistrzem ciesielskim w hutach w Malapane, Königshuld, Gleiwitz i Kieferstädtel. W 1805 Joseph Bock sprzedaje posesję Beniaminowi Habel, który jest mieszkańcem innej kolonii – Podewils (dziś Kały). Koloniści w Podewils pochodzili z tym samych okolic, co ci z Carmerau i często się żenili ze sobą i sprzedawali sobie posesje.
6. Georg Gerlich, wspomniany jako kolonista w księgach kościelnych, gdyż w marcu 1773 roku rodzi mu się jeszcze w ostoi leśniej Sporne córka Marianna. Georg urodził się w Kuttellberg, dziś Spalene w kraju morawsko-śląskim. Przybył wraz z synem Gottfriedem, który urodził się już w Langendorf, dziś Dlouha Ves.
7. Johann Müller, z Neiderdorf koło Jägerndorf, występuje w księgach kościelnych jedynie jako świadek, więc prawdopodobnie był ewangelikiem. Ewangelicy należeli do kościoła w Ozimku. Jednakże tam księgi spłonęły.
8. Johann Ludwig, żeni się w 1773, wpis w księdze kościelnej mówi, że pochodzi z Seibertsdorf koło Jägerndorf (dziś Karniów)
9. Anton Bock, miał 3 synów: Franza, Lorenza i Josepha. Jego syn Lorenz miał 17 dzieci. Prawdopodobnie jest przodkiem wielu Bocków w okolicy. Patrz drzewo na ancestry
10. Martin Bock, umiera już w 1775 roku w wieku 45 lat na gorączkę.
11. Lorenz Kosin, wspomniany w księgach, gdy umiera mu córka w 1775 i żona Anna w 1777 roku
12. Franz Richter, urodzony w Jägerndorf, kolonista i masorz, wspomniany w księgach, gdy jego syn Ferdinand żeni się w Grodzisku z Agnes córką młynarza Johanna Kostka. W 1780 posesję posiada już wspomniany syn Ferdinad, i w księgach podany jest jego przydomek „Masarz”.
13. Mathes Finck, wspomniany w księgach kościelnych, gdy w 1779 rodzi mu się syn, lub gdy umiera w 1797 roku.
14. Posesję 17 otrzymał Florian Koschinski z Budišova na Morawach, o czym wspomnika kronika szkolna.
15. Florian Repecky, wspomniany w księgach kościelnych.
16. Johann i Hedwig Paul(Pohl), wspomniana jako świadek przy chrzcie w księdze kościelnej
17. Johanna Goerlich wspomniany w księgach kościelnych
18. Christian Spielvogel
19. Andreas Kiersner
20. Andreas Gosla
21. Balzer Dela

c.d.n.

Ania Mrohs